Przewodnik po doszy Vata - dieta, styl życia - wszystko co musisz wiedzieć

Najważniejsza teoria ajurwedy: tridhosha

Według Ajurwedy, ludzkie ciało składa się z trzech głównych energii: doszy Vata, doszy Pitta i doszy Kapha. Wywodzą się z tzw. Panchamahabhuta, czyli pięciu elementów natury: powietrza, wody, przestrzeni (eteru), ziemi i ognia. Każda z trzech dosz jest połączeniem tych pięciu podstawowych elementów. Każda z osób posiada unikalną naturalną kombinację tych dosz, u zdecydowanej większości ludzi jedna z nich lub dwie wyraźnie dominują, dzięki czemu można opisać unikalną konstytucję każdej osoby, tzw. Prakriti.

Dosza Vata jest odpowiedzialna za wszystkie ruchy ciała (świadome i nieświadome) oraz za wszelkie przepływy, takie jak absorpcja, przewodnictwo nerwowe, wydalanie, oddychanie i funkcje poznawcze. Dosza Pitta odpowiada za procesy biochemiczne i metaboliczne, takie jak trawienie i dostarczanie ciepła do ciała, co skutkuje wytwarzaniem ciepła i energii. Innymi słowy Pitta jest energią sprawczą wszelkich przemian w organiźmie. Dosza Kapha zapewnia stabilność, wsparcie i integralność strukturalną ciała, można stwierdzić w pewnym uproszczeniu, że jest budulcem. Indywidualny układ dosz u człowieka warunkuje również jego cechy osobowościowe, charakter, dominujące zachowania i reakcje.

Dosza Vata: Czym jest dosza Vata w ajurwedzie?

Dosza Vata to dosza powietrza lub wiatru, która wywodzi się z elementów powietrza i przestrzeni (eter). Według Ajurwedy, dosza Vata odgrywa kluczową i zasadniczą rolę w ciele, ponieważ kontroluje zarówno doszę Pitta, jak i doszę Kapha. Obie dosze są pasywne bez doszy Vata, ponieważ to jedyna aktywna dosza, umożliwiająca ruch w całym ciele. Umożliwia wykonywanie wszystkich głównych i mniejszych funkcji w ciele, od komórek, przez tkanki, umysł, organy po zmysły. Dosza Vata istnieje w ludzkim ciele w postaci pięciu powiązanych tzw.‚vayus’ lub sub-dosz, które razem umożliwiają codzienne funkcjonowanie. Te pięć vayus to prana vayu, samana vayu, vyana vayu, udana vayu i apana vayu. Każdy rodzaj vayu ma swoją rolę i pełni określone funkcje. 

Prana vata: Jest znana jako podstawowa energia życiowa i podstawowy powiew. Przemieszcza się przez głowę, klatkę piersiową i gardło, koncentrując się w mózgu. Dba o nasz mózg, oddech i serce, rządząc procesami przyjmowania, takimi jak wdech, połykanie, bicie serca, połączenie umysłu i ciała itp.

Udana vata: Znajduje się w okolicy klatki piersiowej i koncentruje się w gardle. Odpowiada za ruch powietrza ku górze (na zewnątrz). Reguluje takie funkcje jak układ oddechowy, głos, mowa, wydech i inne. Odpowiada również za siłę, odporność i dobrą pamięć.

Vyana vata: Ta sub-dosza koncentruje się w sercu i dba o krążenie, rozprzestrzenianie tlenu i innych elementów w ciele. Ponieważ koncentruje się wokół serca, reguluje nasze emocje, ruchy sensoryczne, impulsy nerwowe i skurcze mięśni.

Samana vata: Znajduje się w układzie trawiennym między klatką piersiową a pępkiem, koncentrując się w jelicie cienkim. Znana jako powietrze wyrównujące lub równoważące, pomaga zapewnić zdrowie jelit i utrzymanie zrównoważonego układu trawiennego.

Apana vata: Jest to ruch powietrza ku dołowi. Koncentruje się w okrężnicy i zarządza różnymi impulsami, które powodują ku dołowi. Niektóre z tych impulsów to eliminacja, oddawanie moczu, menstruacja i aktywność seksualna.

Typ ciała przy dominującej doszy Vata  

Ajurweda sugeruje, że każda osoba ma inną kombinację dosz Vata, Pitta i Kapha w swoim ciele. Dominująca obecność jednej lub dwóch dosz spośród trzech określa konstytucję(prakriti).

Cechy fizyczne osób z dominującą doszą Vata 

- smukła budowa ciała, wąskie ramiona, drobne rysy twarzy, cienka skóra i włosy podatne na suchość i łamliwość, a także zimne dłonie i stopy.

Cechy charakteru osób z dominującą doszą Vata

• osoby z dominującą doszą Vata są jak wiatr i są ciągle w ruchu. Są znane ze swoich szybkich ruchów, działań i umiejętności wielozadaniowych.
• mają szybki umysł, są kreatywne i mogą być zainteresowane twórczymi aktywnościami, takimi jak sztuka, taniec czy muzyka.
• kreatywne i poszukujące wiedzy
• kiedy Vata dosza jest w równowadze są radosne i pełne entuzjazmu.
• Mają nieregularne wzorce snu, skłonność do stanów lękowych,  stosunkowo niską wytrzymałość i zmienny apetyt.

Kiedy Vata dosza jest w nierównowadze

W naszym codziennym życiu nie jest możliwe, aby nasze dosze zawsze były w równowadze, tzn. zbliżone do naturalnej, urodzeniowej konstytucji (prakriti). Największą skonność do wytracania z równowagi ma dosza dominująca (lub dwie dominujące). Brak równowagi na poziomie doszy Vata może powodować ogromny dyskomfort fizyczny i psychiczny dla ciała i umysłu.

Jeśli u danej osoby dominuje dosza Vata, to dużym prawdopodobieństwem jest, że narażenia na takie czynniki jak chłód, suchość i szorstkość, spowodują u niej brak równowagi. Najczęściej można wtedy zaobserwować następujące objawy:

• Na poziomie skóry: łuszcząca się i łamliwa skóra, suche usta i włosy, łamiące się paznokcie
• Poziom energii: ciągłe uczucie zmęczenia i ospałości z powodu niskiego poziomu energii
• Zdrowie psychiczne: stany lękowe, nerwowość, zapominalstwo, nadmierne myślenie i ciągłe uczucie niepokoju
• Krążenie: Słabe krążenie krwi widoczne przez tiki, drżenie i skurcze
• Trawienie: Suchość w układzie trawiennym prowadząca do zaparć, wzdęć, gazów, odwodnienia, nieregularnego apetytu i trawienia
• Sen: bezsenność lub lekki i przerywany sen
• Waga: niska waga i niemożność przybrania na wadze

Dieta ajurwedyjska dla doszy Vata

Ajurweda oferuje mnóstwo rozwiązań i rytuałów, które są sposobem na brak równowagi na poziomie dosz. Kluczowym elementem naszego zdrowia i dobrostanu jest dieta i żywność, którą spożywamy na co dzień. Odpowiednia dla danej osoby dieta może działać jak lekarstwo, a niewłaściwa pogłębiać dyskomfort i stany chorobowe. Teksty ajurwedyjskie wielokrotnie podkreślają znaczenie stosowania diety zgodnej z konstytucją doszy jednostki. Dla osób z typem ciała Vata, stosowanie diety harmonizującej Vata może zdziałać dużo dobrego dla ogólnego ich zdrowia. Ponieważ sezon Vata (koniec jesieni, zima) charakteryzuje się suchością i chłodem, przyjęcie zrównoważonej diety specyficznej dla sezonu Vata może pomóc złagodzić brak równowagi oraz przywrócić odporność i siłę.

Lista produktów harmonizujących doszę Vata:

• Białka takie jak jajka, mleko, tofu przyspieszają metabolizm i wzmacniają ciało.
• Produkty mleczne, takie jak ghee, mleko i masło, mogą poprawić trawienie.
• Owoce i warzywa: Zielone, słodkie i gorzkie owoce i warzywa, takie jak cukinia, brukselka, awokado, daktyle, figi, słodkie ziemniaki, limonki, papaje, grejpfruty i winogrona, są bogate w składniki odżywcze i zapewniają nawodnienie.
• Rośliny strączkowe i zboża, takie jak ryż, jęczmień, owies, pszenica, ciecierzyca i soczewica, znacznie pomagają w równoważeniu doszy Vata, aktywując ważne enzymy i dostarczając błonnik.
• Orzechy i nasiona: Codzienne spożycie niewielkich ilości orzechów i nasion, takich jak nasiona dyni, siemię lniane i kokos, zwiększa masę ciała i siłę, co może być zaburzone w stanie nierównowagi doszy Vata.

Zioła i przyprawy harmonizujące doszę Vata 

Imbir (Zingiber officinale): Regularne spożywanie imbiru może zmniejszyć ból stawów i poprawić siłę mięśni, przywracając optymalne poziomy doszy Vata. Imbir jest naturalnym środkiem ziołowym, który można spożywać jako przyprawę, naturalny ekstrakt, herbatę ziołową lub w formie kapsułek. 

Kardamon (Elettaria cardamomum):Kardamon to super przyprawa, która jest korzystna dla wszystkich trzech dosz. Może znacznie wspomóc trawienie, redukując wzdęcia i gazy, dzięki czemu jest korzystny w łagodzeniu nierównowagi doszy Vata. Kardamon można spożywać jako przyprawę, dodawać do herbat.

Kurkuma (Curcuma longa): Kurkuma, czyli Haldi, jest często używana w kuchni południowoazjatyckiej i ajurwedyjskich środkach zaradczych. Zwiększa tempo metabolizmu, poprawia krążenie i tętno. Kurkumina w kurkumie ma właściwości przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwnowotworowe, które łagodzą nierównowagę doszy Vata. 

Ashwagandha (Withania somnifera): Ashwagandha to zioło, które od wieków jest spożywane jako ajurwedyjski środek zaradczy. Proszek Ashwagandha obniża poziom kortyzolu, redukuje stres, łagodzi lęki i leczy bezsenność dzięki swoim właściwościom odmładzającym i łagodzącym doszę Vata. Dlatego jest niezwykle korzystny dla osób z nasilonymi objawami doszy Vata. Można go spożywać w postaci proszku, dodając do szklanki mleka, lub w postaci chyawanprash,a także kapsułek. 

Gotu kola (Centella asiatica): Gotu kola to ajurwedyjskie zioło, które ma właściwości łagodzące lęki i pomaga w utrzymaniu równowagi emocji. Poprawia również koncentrację, funkcje poznawcze i jakość snu.

Styl życia przy dominującej doszy Vata 

Nierównowaga doszy Vata może również wynikać z pewnych wyborów stylu życia, codziennej rutyny i nawyków, takich jak nadmierne podróżowanie, przepracowanie, nieregularne posiłki i nieregularny sen. Ajurweda opisuje wskazane dla doszy Vata codzienne nawyki i rytuały, które pomogą utrzymać ją na optymalnym poziomie.

Ćwiczenia i sport dla Vaty:

Ponieważ dosza Vata charakteryzuje się ruchem i nieregularnością, lekkie i ugruntowujące formy ćwiczeń, takie jak joga, spacery, rozciąganie, pływanie, mogą być niezwykle korzystne dla osób z dominującą doszą Vata. Regularne ćwiczenia mogą znacznie poprawić poziom energii, świadomość, koncentrację i wprowadzić poczucie spokoju.

Abhyanga - olejowanie ciała

Masaż abhyanga to proces aplikacji ciepłego oleju ajurwedyjskiego na ciało i masaż poszczególnych części ciała. Osoby z dominującą doszą Vata powinny wykonywać abhyangę codziennie lub conajmniej 4 razy w tygodniu, aby wspierać swoje zdrowie i dobrostan. Włączenie , czyli olejowania ciała do codziennej rutyny (Dincharya) może poprawić krążenie krwi, regulować sen, poprawić trawienie i zmniejszyć lęk. Oleje do abhyangi powinny być wybierane zgodnie z dominującym typem doszy. Olejki naturalne ziołowe, takie jak olej migdałowy i sezamowy, są najlepsze dla osób z dominującą doszą Vata, ponieważ są bardziej rozgrzewające i cięższe, kontrastując z elementami chłodu, szorstkości i suchości doszy Vata. Idealnym rozwiązaniem są ajurwedyjskie oleje ziołowe dla harmonizowania Vata. 

Medytacja:

Medytacja może pomóc osiągnąć głęboki stan relaksacji i uważności. Skupiając naszą uwagę i gromadząc rozproszone myśli, medytacja pomaga poprawić koncentrację i osiągnąć poczucie spokoju. Z powodu dominacji elementów powietrza i przestrzeni, osoby z dominującą doszą Vata mają trudności z koncentracją. Medytacja może zredukować stres, złagodzić lęki, poprawić pamięć i uwolnić od uczucia niepokoju.

Zdrowy cykl snu:

Osoby z dominującą doszą Vata potrzebują więcej czasu, aby zasnąć i rzadziej czują się wypoczęte rano. Według przekazów ajurwedy ważne jest, aby spać co najmniej 6-8 godzin nieprzerwanie każdej nocy. Osoby z dominującą doszą Vata powinny wykonywać abhyangę przed snem, szczególnie korzystny jest dla nich olejowy masaż stóp przed pójściem spać. Powinny również unikać korzystania z ekranów co najmniej godzinę przed snem. W sypialni warto korzystać z olejków eterycznych: eukaliptusowy, lawendowy czy rumiankowy, aby pomóc zredukować stres i osiągnąć poczucie relaksu i uziemienia.

Aktywności redukujące stres:

Stres ma wszechstronny negatywny wpływ na ciało. Może wpływać na trawienie, nastrój, pamięć, siłę mięśni, czujność, koncentrację i ogólne zdrowie. Długotrwały stres może nawet prowadzić do nadciśnienia, cholesterolu, przyspieszonego tętna, przewlekłego zmęczenia, lęków i innych dolegliwości. Ważne jest, abyśmy codziennie angażowali się w działania redukujące stres, aby zrelaksować się i złagodzić fizyczne i psychiczne wyczerpanie wywołane stresem. Zajęcia rekreacyjne, takie jak słuchanie muzyki, taniec, malowanie, oglądanie filmu, spędzanie czasu z bliskimi czy nawet spacer, mogą mieć ogromny wpływ na redukcję codziennych poziomów stresu.

Jeśli w Twojej konstytucji dominuje dosza Vata, warto wprowadzić powyższe zalecenia i wypracować odpowiednie nawyki. Pozwoli to osiągnąć optymalny poziom zdrowia i zadowolenia, a także proaktywnie zapobiegać chorobom.